فصل هفدهم

آداب جوز سر

چون در فصل دهم این كتاب، موضوع سر سپردن و جوز سر، تا حدی روشن شده ‌است، محتاج به تكرار نیست. و این فصل، فقط راجع به آداب جوز سر است، كه به اصطلاح اهل حق (جوز سر شكستن) گویند. بدین توضیح:

اولاً – قُربان یا خدمتی كه به قصد جوز سر شكستن تهیه می‌شود، وقتی كه به قوام رسید و آماده شد، در جمع حاضر كرده، دعا خوانده، و جم را ختم نمایند.

ثانیاً – پس از فراغت از ختم نذر مزبور، جم جوز (۱) منعقد می‌شود. جَوز و تیغ و سكه و وجه نقد و نیاز پای جوز و یك قطعه پارچه‌ی سفید معروف به شَدّ (كه بعد از این جهت اختصار آن را دستمال گوییم) و ظرفی برای جای جوز خرد كردن، با سفره، به جمع می‌آورند.

جانشین پیر اَزَلِی (۲) ، یعنی سیدی از خاندان‌ها، با جانشین دَلِیل اَزَلِی (۳) یعنی از دودمان دلیلان منتخبین نزد خاندان‌ها، در جمع حـاضر

می‌شوند. اگر دلیل حاضر نبود، سید پیر، كسی از اهل جم را، به وكالت موقت دلیل انتخاب می‌نماید.

كسی هم كه سر باید بسپارد، اگر ذكور و كبیر و ممیّز است، شخصاً در جمع حضور می‌یابد، و الا ولی یا وكیل قانونی او حاضر خواهد شد.

آن‌گاه سید پیر، اتمام حجت لازمه را، با طالب یا نماینده‌ی او نموده، و قبولی وی را استعلام، سپس دعای مخصوص جوز را (كه در كلام به عبارات مختلفه خوانده شده ‌است) مفاد (۱) آن را قرائت نموده، آن‌وقت دعای تیغ سر بریدن جوز را، كه همان دعای تیغ معمولی است، خوانده، و سر جوز را به اذن جم، و استرضای طالب، در همان ظرف جای جوز، با تیغی كه دعا خوانده شده بریده، بعد نیاز پای جوز را، توسط خلیفه یا خود سید پیر، به تمام جم‌نشین قسمت كرده، و یك دعای نذر را با ادای تكبیر مطابق معمول خوانده، بعد بقیه‌ی جوز را هم با همان تیغ در همان ظرف خرد كرده، به جم‌نشین تقسیم می‌شود.

و جم‌نشین هم كه قبلاً قسمت نیاز به دستشان داده شده، تمام قسمت نیاز را یا مقداری از آن‌كه در كف دست جای گیرد، در كف دست چپ قرار داده، بقیه را زمین می‌گذارند. پشت دست راست خود را، روی كف دست چپ گذارده هر یك، قسمت جوز را در كف دست راست نگه داشته، یك دعای دیگر یعنی همان دعای دوم نذر معمولی ادا كرده، و متعاقب آن تكبیر و دعای سفره را خوانده، جم‌نشین به اذن سید، هر یك، قسمت جوز خود را خورده یا با قسمت نیاز برمی‌دارند كه دست‌ها بـرای

دست‌بوسی جم آزاد باشد.

در این‌وقت دلیل كه به معیت پیر در جمع نشسته است، از اشخاصی كه در جمع ننشسته‌اند، یكی را وكالت می‌دهد تا به وكالت او، با دست چپ دامن خادم را گرفته؛ و دستمال را قبلاً (۱) به گردن طالب یا نماینده‌ی طالب بسته، طالب هم با همان دستمال كه در گردن دارد، با دست چپ دامن دلیل را می‌گیرد، به ترتیبی، دست راست هر سه برای دست‌بوسی جم‌نشین آزاد باشد. آن‌گاه دست‌بوسی و دعای رخصت، مطابق معمول انجام می‌گردد، با این شرط تا ختم دعای رخصت، دست‌های طالب و دلیل از دامن خادم رها نشود.

پس از ختم دعای رخصت، دست‌ها از دامن‌ها آزاد گشته، بلافاصله دستمال نامبرده، توسط وكیل دلیل از گردن طالب باز كرده، تقدیم حضور پیر و دلیل كه در جمع نشسته‌اند می‌نماید، و خلع خود را هم از وكالت موقت دلیلی اعلام می‌دارد. دلیل هم می‌پذیرد. وجه نقد پای جوز (۲) سهم پیر، و دستمال هم سهم دلیل، خواهد ‌بود.

بعضی، دستمال را به گردن وكیل دلیل می‌بندند. بعضی دستمال را زیر بساط جوز گذارند، و به گردن هیچ‌یك نمی‌بندند. بعضی هم در جمع جوز، دستمال و سكه لازم نمی‌دانند.

توضیح آن‌كه مسائل مربوطه به این فصل این است:

۱- موعد سر سپردن فرزندان اهل حق (ذكوراً و اناثاً) متعاقب نام‌گذاری است. حداكـثر از روز هفتم تـاریخ تولد، نباید تجاوز كـند.

البته این امر، به عهده‌ی ولی قانونی طفل خواهد بود. اگر انجام آن به موعد مقرر ممكن نشد، نیازی به نام مُهلتانه صرف نموده، ملزم است در ظرف یك‌سال، وسائل سر سپردن را فراهم نماید.

هر گاه در ظرف یك‌سال هم از حیث بضاعت مالی نتوانست قربان یا خدمت جوز را تهیه كند، جایز است تشریفات جمع جوز را انجام داده، صرف قربانی یا خدمت جوز سر را، موكول به اولین فرصت استطاعت زمان آینده نماید.

و چون این قبیل اشخاص را چكیده گویند، ممیز بودن طفلی كه سرش سپرده می‌شود، شرط نیست. فرضاً بعد از بلوغ و رشد هم، از مسلك اهل حق خارج شود، سلب شئون خانوادگی و سعادت موروثی از خود كرده ‌است؛ به هیچ‌وجه مسئولیتی متوجه ولی قانونی او نخواهد شد. لیكن اشخاص چسبیده‌ی مندرجه در فصل نهم این كتاب، باید حائز تمام شرایط باشند، كه یكی از آن شروط هم، عقل و بلوغ و رشد و تمیز است.

۲- اگر طفلی از چكیده‌ها قبل از سر سپردن فوت شد، به عهده‌ی ولیّ طفل است، برای رفع تكلیف خود و آمرزش روح آن طفل، نذری را اعم از قربان یا خدمت یا نیاز، به هر اندازه مقدور شد، طلباً لِمرضاةالله و شفاعةً للمقام پیر و دلیلی صرف نماید.

۳- ممكن است تشریفات قربان یا خدمت متعلق به جوز را (كه جهت اختصار بعد از این آن را نذر گوییم)، بدون فاصله انجام شود. بدین معنی، اول آداب نذر را تا آب چرخ جم و دست‌شویی، مطابق معمول انجام داده، فقط اجازه‌ی ‌خوردن از نذر داده نمی‌شود. بعد از دست‌شویی، جوز را با متعلقاتش به جمع آورده، تمام تشریفاتش تا ختم

دعای سفره انجام داده، آن‌گاه دست‌بوسی و دعای رخصت جم را یك‌باره برای نذر و جوز هر دو، به دستور جمع جوز، اتمام می‌پذیرد.

۴- بعضی معتقدند، بعد از انجام تشریفات نذر تا دعای دوم (بدون اجازه‌ی ‌خوردن از نذر)، بلافاصله جوز و متعلقاتش به جمع آورده، آداب جوز هم تا قبل از دعای سفره به جای آورده، آن‌گاه برای نذر و جوز یك بار نسبت به ‌هر دو، دعای سفره خوانده، بعد تشریفات آب چرخ و دست‌شویی از لحاظ نذر و دست‌بوسی و دعای رخصت یك‌باره برای هر دو، به دستور جمع جوز انجام می‌شود.

۵- هنگام اتمام حجّت از طرف پیر، و استعلام قبولی از طرف طالب، و خواندن دعای مخصوص جوز (به ‌هر عبارتی باشد)، مفاد این موضوع را در آخر دعا گوشزد طالب باید بشود، یعنی پیر طالب را مخاطب قرار داده گوید:

پادشاه حقیقت سلطان اسحق – پیر حقیقت بِنیامین – دلیل حقیقت داوُد برای شما خواهند بود، كه از آنان با پیوند سلسله مراتب متصل به ولایت علی(ع) و نبوّت محمد (ص) گشته، از آن مقام با طی مقامات معنوی به عالم ذرّ، یعنی عالم مجرّدات منتهی می‌شود. در عالم ذرّ پادشاه خاوَندكار (خداوندگار)، پیرجِبرائیل كه مأمور هدایت است جهت رستگاری، دلیل اسرافیل كه مأمور نفخ صور است جهت بیداری، جانشین سلطان اسحق جلوه‌ی نور حق در مظهریّت است. جانشین بنیامین، فلان ‌خاندان (اسم خاندان را ببرد)، جانشین داود، هفتاد دو پیر (یا هر كس به جای دلیل نزد خاندان نامبرده تعیین شده ‌است اسم ببرد) و نماینده‌ی فلان‌ خاندان (اسم خاندان را ببرد) در این جمع جوز، فلان ‌(اسم سیّد پیر

حاضر در جمع را ببرد)، نماینده‌ی دلیل نیز (اسم دلیل حاضر در جمع را ببرد).

۶- ممكن است برای چندین جوز سر، یك جمع جوز تشكیل شود. در این صورت تمام جوزها و دستمال‌ها و وجوه پای جوز و نیازها (بدون لزوم شناسایی اشیاء متعلق به هر طالب) به هم مخلوط نموده، یك جریان برای همه كفایت می‌كند. فقط در هر مورد كه گفتن اسم طالب لازم آید، اسامی طالبین را، هر یك به نام باید گفته شود. مضافاً در هر جمله‌ای از خطابه كه افاده‌ی عموم نمی‌شود و جنبه‌ی فردی دارد، باید لفظ جمع آورند. مثلاً از جوزهای مخلوط به هم، هر جوزی به نام یكی از طالبین با ذكر اسم، سر ببُرند، و هر دستمالی در وقت دست‌بوسی، به گردن یكی از آنان بسته شود، و قس علی‌هذا.

۷- اگر در یك جمع جوز كه برای طالبین متعدد تشكیل شده است، پیر و دلیل آنان واحد نباشد، یكی از پیران و یكی از دلیلان حاضر در آن جمع جوز، از طرف سایرین برای انجام تشریفات آداب جمع جوز، انتخاب می‌گردد، و شخص انتخاب شده، هر طالبی را به نام پیر و دلیل خاندان مربوطه به خودش سر می‌سپارد.