سؤالات مربوط به فصل اول
«اهل حق كیست»
خلاصه‌ی سؤالات:
۱- فرق نفس و روح.
۲- تكلیف اهل حق در مقابل خوابی كه می‌بیند چیست؟
۳- نذر كردن در خواب.
۴- تكلیف خواب بیننده در صورت عدم دسترس به معبر خبیر و بصیر.
۵- آیا مراجعه به معبر خبیر و بصیر اجباری است؟
۶- صدقه در مورد خواب بد.
۷- آیا نبوت نوعی است؟
۸- آیا انبیاء یك وجودند؟
۹- آیا با ریاضت می‌توان پیغمبر شد؟
۱۰- آیا در قرآن نام زرتشت آمده یا خیر؟
۱۱- آیا دستور شرع برای باطن كافی است؟
۱۲- تصوف و اعتقاد به دوازده امام.
مشروح سؤالات و جواب‌‌ها:
سؤال ۱- در برهان‌الحق فصل اول صفحه‌ی ۵ می‌فرماید: «از لحاظ امور اخروی سبب معرفت به نفس… شود»، لطفاً بفرمایید نفس چیست و چه فرقی با روح دارد؟
جواب – فرق بین نفس و روح بسیار است از جمله آن‌كه:
- ۲۶۰برهان‌الحق
اولاً: نفس در لغت به معنی (جان) و (خودی) و (خویشتن) آمده است كه تمام قوای جسمانی هر ذی‌حیاتی را من‌حیث‌المجموع نفس خوانند. ولی گرداننده و صاحب‌اراده بر تمام آن قوا را روح نامیده می‌شود، كه روح در لغت مشتق از (ریح) یعنی (باد) است. زیرا از آن جایی كه روح ماده و صورت و جسمیت ندارد و مانند (باد) قابل رؤیت و لمس نیست آن را تشبیه به باد كرده‌اند.
ثانیاً: نفس از ماده و صورت به سبب علت و معلول موجود گشته، ولی روح اثری است از دمیدن نفخه‌ی خالق بر مخلوق.
ثالثاً: نفس با تمام قوای جسمانی‌‌اش پس از مرگ فانی می‌شود، ولی روح همیشه باقی و فناناپذیر است، كه حشر و نشر عالم معاد و طی مراحل سیر تكامل توسط او انجام می‌گیرد. بدین لحاظ موسوم به روح ملكوتی شده.
ضمناً توضیح می‌دهد نفس و روح هر یك اقسامی دارند بدین- تفصیل:
اول – نفس منقسم است به: نفس اماره، نفس لوامه، نفس مطمئنه، نفس ملهمه، كه در قرآن مجید تحت این سوره‌ها و آیات مرقوم گشته. اماره (سوره ۱۲ – آیه ۵۳)، لوامه (سوره ۷۵ – آیه ۲)، مطمئنه (سوره ۸۹ – آیه ۲۷ و ۲۸)، مُلهمه (سوره ۹۱ – آیه ۸).
دوم – روح منقسم است به: روح جمادی، روح نباتی، روح حیوانی، روح بشری، روح ملكوتی، چنان‌كه حضرت علی علیه‌السلام در جواب سؤال كمیل بیان فرموده است (رجوع شود به كتاب معرفت الروح، از صفحه ۹۴ سطر ۱۷ لغایت صفحه‌ی ۹۵ سطر ۱۴). مضافاً برای
- ملحقات۲۶۱
شرح تفصیلی روح به كتاب مزبور فصل دوم مراجعه فرمایید.
در خاتمه این نكته نیز ناگفته نماناد، به اصطلاح حكماء روح ملكوتی را (نفس ناطقه) نیز گویند.
سؤال ۲- در برهان‌الحق فصل اول صفحه‌ی ۵ مرقوم فرموده‌اید: «از لحاظ امور اخروی سبب معرفت به نفس و عالم ماوراءالطبیعه شود» حال تكلیف ما با خواب دیدن كه خود یك نوع ارتباط با عالم ماوراءالطبیعه است چیست، و تا چه حدودی می‌توان به آن ترتیب اثر داد؟
جواب- راجع به دیدن خواب: اگر هر خوابی كه دیدید مفاد آن منافات با دستور سیر سلوك حقیقت نداشت به آن ترتیب اثر بدهید، و الا ولو به مرحله‌ی سروش هم برسد قابل ترتیب اثر نیست.
سؤال ۳- اگر كسی در خواب ببیند نذری كرده است، تا چه حدودی باید به آن خواب ترتیب اثر داد؟
جواب- اگر كسی در خواب چیزی نذر كند یا به او دستور آن نذر داده شده باشد، صحت آن خواب موكول به این است شخص خواب بیننده، عاقل و رشید و بالغ و ممیّز و سالم باشد. به اضافه امكان ادای آن نذر هم داشته باشد. بعبارةٍ اُخری قوه استطاعت مالی، امكان صرف نذر را به او بدهد. با این وصف قابل ترتیب اثر است. و الا باید جهت تعبیر چنین خوابها به اشخاص بصیر و معبّر رجوع نماید.
سؤال ۴- در تعقیب سؤال قبلی معروض می‌دارد، در صورت عدم دسترس به معبر خبیر و بصیر تكلیف چیست؟
- ۲۶۲برهان‌الحق
جواب- البته اگر برای تعبیر خوابش به شخص بصیر و خبیر دسترس پیدا نكرد، باید با در نظر گرفتن شرایطی كه در جواب قبلی نوشته شده رفتار نماید. یعنی اگر شخص خواب بیننده بالغ و عاقل و رشید و با بضاعت است و نذری هم كه در خواب دیده صریح و معین است، نه گنگ و مبهم، در این صورت باید به آن خواب ترتیب اثر بدهد. ولی اگر آن شرایط مذكوره تماماً جمع نبود، ولو یك شرطش هم ناقص باشد بر او تكلیفی نیست. مثلاً فرض كنید خواب بیننده، عاقل و رشید و بالغ و با بضاعت هم هست لیكن فقط خوابش گنگ است و یا خوابش گنگ نیست اما یكی دیگر از آن شرایط در او موجود نیست، با این وصف به هیچ‌وجه مسئولیت ندارد. مضافاً بر این نكته هم باید توجه داشت كه اولاً خوابش از خواب‌های انعكاس دماغی نباشد، و ثانیاً جنبه‌ی عقلایی داشته باشد. مثلاً اگر شخصی هنگام بیداری به فكرش خطور كرده فلان‌گاوش نذر كند ولی تصمیمی نگرفته، اما وقتی بخوابد ببیند آن گاو یا چیز دیگر نذر كرده، در این صورت انعكاس دماغی است. و یا مثلاً شخص عائله‌مندی خواب ببیند تمام دارائیش باید نذر كند، بدیهی است چنین خوابی جنبه‌ی عقلایی ندارد زیرا باید فكر معاش عائله‌اش كه مسئولشان می‌باشد نیز بنماید.
سؤال ۵- در تعقیب دو سؤال قبل مجدداً به عرض می‌رساند، اولاً جواب قبلی كمی برای بنده دركش مشكل است، ثانیاً آیا مراجعه به معبر خبیر و بصیر اجباری است یا خیر؟
جواب- جوابی كه قبلاً راجع به تعبیر خواب داده شده اگر دقت
- ملحقات۲۶۳
بیش‌تری بشود خواهید دید كه هیچ‌گونه ابهامی ندارد، مخصوصاً برای كسانی كه نذرهایی ممكن است در خواب ببینند تمام شرایط آن كاملاً توضیح شده است. و اگر اشكال شما راجع به این است (در صورت دسترس به شخص خبیر و بصیر هم، آیا می‌توان بدون مراجعه‌ی به آن شخص عمل به شرایط مذكوره كرد) جواب این است: البته با رعایت آن شرایط دیگر احتیاجی نیست به شخص بصیر و خبیر مراجعه نماید، مگر من باب احتیاط نه اجبار و الزام.
سؤال ۶- چند مرتبه برای دوستانم «خواب بد» دیدم و به آن‌‌ها گفتم كه صدقه بدهند. آیا این عمل من صحیح است یا خیر؟ چرا بعضی خوابها در بیداری فراموش می‌شود؟
جواب- هیچ اشكالی ندارد، خوب كاری كردید.
راجع به این‌كه خواب‌هایی كه می‌بینید در بیداری فراموشت می‌شود، نگران نباشید زیرا هنگام خواب رؤیایی كه روح از حجاب بدن مفارقت می‌جوید، عالم و افكاری غیر از عالم و افكار جسمانی برایش حاصل می‌شود روی این اصل هر گاه بین این دو عالم و افكار خواب و بیداری ارتباطی اعم از كلی یا جزئی موجود باشد به همان نسبت (یعنی كُلاً یا بعضاً) خوابش به یادش می‌ماند، و اگر هیچ ارتباطی نباشد به علت حجاب مادی بین روح و جسم، فراموش خواهد شد.
سؤال ۷- در فصل اول برهان‌الحق چنین آمده: «مربیانی به نام انبیاء ظهور فرموده‌اند… الخ» لطفاً بفرمایید آیا نبوت نوعی است یا خیر؟
جواب- نبوّت نوعی نیست زیرا بنا به مقتضیات زمان و مكان،
- ۲۶۴برهان‌الحق
خداوند در هر عصری، كسی را مأمور می‌فرماید، كه ممكن است در بعضی موارد بین پیغمبر سلف و خلف هیچ‌گونه وجه تشابهی نباشد.
سؤال ۸- آیا انبیاء یك وجودند در اشكال متعدده؟
جواب- انبیاء از لحاظ منصب نبوّت یك‌سان هستند، ولی از لحاظ مقام و موقعیت زمان و مكان و نحوه‌ی مأموریت با یكدیگر فرق بسیار دارند.
سؤال ۹- آیا با ریاضت ممكن است پیغمبر شد؟
جواب- از ریاضت می‌توان به قرب و منزلت هم‌ردیف پیغمبران رسید، كما این‌كه مولوی می‌فرماید: «از ریاضت نی توان الله شد – می‌توان موسی كلیم‌الله شد». ولی انجام مأموریت پیغمبری تاییداً لله و از طرف خدا است، مستقیماً به هر كس صلاح بداند اعطاء می‌فرماید، و الا به ریاضت و مجاهدت نیست. آن هم به طوری كه در كتب احادیث و اخبار و مفاد آیات قرآنی مصرّح است، بعد از خاتم‌النبیین (ص) دیگر پیغمبری نخواهد آمد.
سؤال ۱۰- چرا در قرآن اسمی از زرتشت نیامده است؟
جواب- در قرآن، یكی از آن اسامی رمز پیغمبران اختصاص به زرتشت دارد. بنا بر این حضرت محمد (ص) از او اسم آورده، منتهی با رمز، و زرتشت جزء پیغمبران است.
سؤال ۱۱- در صفحه ۵ سطر ۱۱ و ۱۲ تعریفی از مرحله‌ی شریعت آمده، آیا
- ملحقات۲۶۵
دستور شرع برای باطن كافیست؟
جواب- دستورات شرعی در منزله‌ی كلید فتح باب است و اشخاص را برای آشنایی به موضوعات باطن امر آماده و مستعد می‌كند، سپس باید به وسیله‌ی طی مراحل به مقام حقیقت برسد.
سؤال ۱۲- در برهان‌الحق صفحه‌ی ۶ متذكر شده. «عرفان ثمره‌ی درخت شریعت… الخ» آیا پیروان تصوف به دوازده امام اعتقاد دارند؟
جواب- رشته‌ی تصوف كه به اعتباری هم به معنی تصفیه كردن اخلاق آمده است، شعب متعددی در ادیان اهل كتاب دارد. من‌جمله شعبه‌ی تصوف اسلامی است، كه شامل كسانی می‌شود پایبند به احكام قرآنی و شریعت حضرت محمد (ص) و پیرو مذهب شیعه‌ی اثنی عشری جعفری باشند. و الا صوفی حقیقی محسوب نخواهند شد. پس صوفی به این معنی كه عرض شد مسلم است دوازده امام را قبول دارد.